Prosta Spółka Akcyjna
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw z dnia 15 maja 2018 roku, będący obecnie na etapie opiniowania, proponuje uregulowanie nowego typu spółki kapitałowej – prostej spółki akcyjnej (dalej: PSA). Motywem do wprowadzenia nowego typu spółki kapitałowej była analiza prawnego funkcjonowania w Polsce tzw. startupów, czyli przedsięwzięć realizowanych najczęściej w obszarze nowych technologii, w warunkach niepewności rynkowej, będących na etapie poszukiwania powtarzalnego i skalowalnego modelu biznesu. Prosta spółka akcyjna ma stanowić typ spółki kapitałowej, łączący elementy charakterystyczne zarówno dla spółki akcyjnej jak i spółki z o.o., a nawet handlowych spółek osobowych. Inicjatywa podjęcia prac legislacyjnych nad przepisami normującymi nową formę spółki kapitałowej napotkała na szczególnie podatny grunt w środowisku startupów i spółek high-tech.
1. Brak kapitału zakładowego.
Struktura majątkowa PSA ma być oparta na modelu akcji bez wartości nominalnej, zwanych również akcjami „beznominałowymi”, oraz kapitału akcyjnego, który ma stanowić nowy rodzaj kapitału podstawowego, niebędącego kapitałem zakładowym w znaczeniu występującym dotychczas w spółkach z o.o. i akcyjnych. W prostej spółce akcyjnej ma być utworzony, wyrażony w złotych kapitał akcyjny wynoszący co najmniej 1 złoty, na który przeznacza się wniesione na pokrycie akcji wkłady pieniężne i wkłady niepieniężne mające zdolność bilansową. Wysokość kapitału akcyjnego nie ma być określona w umowie spółki. Do zmian wysokości kapitału akcyjnego nie stosuje się przepisów o zmianie umowy spółki. Celem tego rozwiązania jest nadanie PSA możliwie elastycznej struktury majątkowej, dostosowanej do przypadku wnoszenia wkładów w postaci pracy i usług w zamian za akcje, i w ten sposób dostosowanie struktury majątkowej PSA do uwarunkowań różnorodnych przedsięwzięć, zwłaszcza tych typu startup. Zgodnie z projektowanym art. 3002 § 2, akcje nie będą posiadały wartości nominalnej, nie będą stanowiły części kapitału akcyjnego oraz będą niepodzielne. Akcje beznominałowe wyrażają prawa członkowskie w spółce, nie zaś cząstkę kapitału akcyjnego jako kapitału podstawowego. Projekt zakłada, że wkłady pieniężne oraz niepieniężne mające zdolność bilansową, wnoszone na pokrycie akcji, będą przeznaczane na kapitał akcyjny jako nową kategorię kapitału własnego, która nie występowała dotąd w spółkach kapitałowych (art. 3003 § 1 ). Środki te będą mogły zostać wypłacone akcjonariuszom tytułem dywidendy, pod warunkiem, że ich wypłata nie doprowadzi do utraty przez spółkę zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych w terminie 6 miesięcy od dnia dokonania wypłaty (art. 30015 § 5). Zmienny charakter kapitału akcyjnego powoduje, iż bezprzedmiotowe, a w konsekwencji zakazane (art. 3003 § 2) będzie wskazywanie jego wysokości w umowie spółki. Projekt wymaga ujawnienia kwoty kapitału akcyjnego w rejestrze. Jednocześnie wypłaty z kapitału akcyjnego będą uwarunkowane wpisem zmiany jego wysokości do rejestru (art. 30015 § 6). Akcje beznominałowe oraz kapitał akcyjny pozwalają uelastycznić strukturę majątkową PSA w stosunku do stanu obowiązującego w spółce z o.o. i spółce akcyjnej.
2. Wprowadzenie rozwiązań umożliwiających wniesienie do spółki know-how, pracy i usług.
Akcje mają być obejmowane w zamian za wkłady pieniężne lub wkłady niepieniężne. Wkładem niepieniężnym będzie mógł być wszelki wkład mający wartość majątkową, w tym świadczenie pracy lub usług. Dopuszczenie możliwości wnoszenia wkładów w postaci pracy i usług na pokrycie akcji wyznacza, obok odstąpienia od instytucji kapitału zakładowego i wprowadzenia akcji beznominałowych, jedną z najważniejszych zmian, jakie wprowadza projekt. Rozwiązanie to jest dostosowane do specyfiki spółek typu startup, w których łączone mają być wiedza, pomysły i praca inwestorów z kapitałem dostarczanym na rozwijanie działalności przez inwestorów finansowych.
3. Wprowadzenie alternatywnego modelu zarządzania i nadzoru, opartego na założeniach rozpowszechnionego w krajach anglosaskich – systemu monistycznego.
Projekt ma umożliwić założycielom i akcjonariuszom PSA dokonanie w umowie spółki wyboru pomiędzy wersją systemu dualistycznego, opartego na rozdzieleniu sfer zarządzania i nadzoru między zarząd i radę nadzorczą, a modelem monistycznym, charakterystycznym dla krajów anglosaskich. Projekt zakłada wyodrębnienie przepisów wspólnych dla obydwu modeli organizacyjnych. Są to przepisy dotyczące odpowiedzialności członków organów, ich obowiązków w przypadku konfliktu interesów, mandatu i kadencji, obowiązków w zakresie należytego zorganizowania prac danego organu, zasad zwoływania posiedzeń i podejmowania uchwał, zasad reprezentacji spółki w umowie zawieranej z biegłym rewidentem oraz elementów, które powinny zawierać pisma i zamówienia handlowe składane przez spółkę w formie papierowej i elektronicznej. Projektowany art. 30049 § 3 ma wprowadzić model monistycznej struktury organów PSA do polskiego systemu prawa, który (poza przepisami dotyczącymi spółki europejskiej) dopuszcza wyłącznie model dualistyczny.
Projektowany art. 30050 statuuje zasadę, zgodnie z którą członkowie zarządu (w systemie dualistycznym) oraz dyrektorzy (w systemie monistycznym) mają podlegać ograniczeniom ustanowionym w umowie spółki oraz, jeżeli umowa ta nie stanowi inaczej, w uchwałach akcjonariuszy. Art. 30051 § 3 wprowadza tzw. zasady biznesowej oceny sytuacji (ang. business judgment rule). Członek organu nie narusza obowiązku dołożenia należytej staranności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny. Projektowany art. 30070 § 1 wyraża zasadę monistycznego modelu organizacji, zgodnie z którą funkcje: prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji oraz nadzoru koncentrują się w jednym organie, nazwanym radą dyrektorów. Nazwa nawiązuje do angielskiej nomenklatury (board of directors), ponieważ to właśnie w systemach anglosaskich model monistyczny znalazł rozwinięcie. Osobowy skład rady dyrektorów ma być kształtowany co do zasady uchwałą akcjonariuszy (art. 30070 § 3). Zgodnie z projektowanym art. 30070 § 2, kolegialność rady dyrektorów ma charakter fakultatywny. Powołanie jednego dyrektora może mieć miejsce w mniejszych spółkach, w których nie ma potrzeby wyodrębniania funkcji nadzoru w ramach organu kierowniczego. Zgodnie z projektowanym art. 30073 § 5, dyrektorom niewykonawczym mają przysługiwać uprawnienia kontrolne zbliżone do tych, w jakie wyposażeni są członkowie rady nadzorczej w systemie dualistycznym.
4. Akcje zdematerializowane
Proponowany art. 30029 § 1 stanowi, iż akcje nie mają postaci dokumentu i podlegają rejestracji w ewidencji akcji. Zgodnie z tym przepisem wszystkie akcje prostej spółki akcyjnej mają być akcjami zdematerializowanymi, tj. nie mają one postaci dokumentów. Ustawa nie nakazuje również stosowania przepisów o dematerializacji na podstawie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Motywem wprowadzenia zasady dematerializacji akcji prostej spółki akcyjnej jest dążenie do przejrzystości składu akcjonariatu. Dematerializacja akcji wymaga przy tym odejścia od tradycyjnego rozróżnienia akcji na akcje imienne i na okaziciela. Sposób wykazywania praw z akcji ma swoje źródło w nakazie ujawniania uprawnionych we wpisie do ewidencji (art. 30031 § 1 pkt 3). W prostej spółce akcyjnej odchodzi się od reżimu legitymacyjnego opartego na instytucji księgi akcyjnej (art. 341 KSH) oraz wykazywania posiadania akcji na okaziciela poprzez ich złożenie w spółce (art. 406 § 2 KSH). Zgodnie z art. 30030 § 1 i 2 wobec spółki uważa się za akcjonariusza jedynie osobę wpisaną do ewidencji jako uprawnioną z akcji. Ewidencja akcji zdematerializowanych może być prowadzona przez odpowiednio wykwalifikowane podmioty. Krąg tych podmiotów został określony szeroko w celu zapewnienia konkurencyjności, w szczególności w zakresie kosztów, jakie będą ponosić spółki i ich akcjonariusze. Zgodnie z art. 30031 § 2, oprócz Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A. oraz spółek, którym Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. przekazał wykonywanie czynności w zakresie prowadzenia depozytu papierów wartościowych, do prowadzenia ewidencji upoważnione są podmioty prowadzące działalność maklerską, działalność bankową oraz notariusze. Przepis art. 30031 § 7 ustanawia jawność ewidencji akcji PSA dla każdego jej akcjonariusza. Dostęp do danych z ewidencji – na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o krajowej administracji skarbowej – mogą mieć także właściwe organy państwa na zasadach regulujących dostęp do tajemnicy bankowej i maklerskiej.
5. Zbywalność akcji i niepubliczny charakter prostej spółki akcyjnej
Swoboda i elastyczność obrotu akcjami jest jednym z podstawowych założeń funkcjonowania spółek akcyjnych, w tym oczywiście i prostej spółki akcyjnej. Zasada zbywalności akcji została wprost wyrażona w art. 30034 § 1. Jednakże zasada ta może doznawać daleko idących wyjątków w postaci ograniczeń rozporządzania akcjami. Umowa spółki może uzależnić rozporządzenie akcją od zgody spółki lub w inny sposób je ograniczyć (art. 30036 § 1) oraz może przewidywać, że pozostali akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa nabycia akcji przeznaczonych do zbycia przez innego akcjonariusza tzw. prawo pierwszeństwa (art. 30039. § 1). Ograniczenia te powinny być przedmiotem wpisu do ewidencji, a przy tym powinny być uwzględniane przy dokonywaniu wpisów do ewidencji (art. 30031 § 1 pkt 4, § 5). Do istoty prostej spółki akcyjnej należy jej niepubliczny charakter. Prosta spółka akcyjna ma być narzędziem prawnym przeznaczonym dla przedsiębiorców zainteresowanym pozyskaniem kapitału w obrocie niepublicznym (venture capital), nie zaś dla przedsiębiorców, których celem jest pozyskanie kapitału na zorganizowanym rynku kapitałowym. Tryb zbycia akcji prostej spółki akcyjnej ma charakter jednolity i opiera się na mechanizmie konstytutywnego wpisu do ewidencji. Mechanizm ten został oparty na wzorcu obowiązującym obecnie dla zbywania zdematerializowanych papierów wartościowych, uregulowanym w art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Celem takiego rozwiązania jest zapewnienie pewności obrotu akcjami. Wpis do ewidencji jest przesłanką rozporządzającego skutku czynności zbycia akcji. Umowa zobowiązująca do zbycia akcji wywołuje zatem skutek rozporządzający właśnie z chwilą wpisu (art. 30035 § 1).
6. Umowa objęcia akcji
Akcje nowej emisji będą obejmowane na podstawie umowy objęcia akcji. W umowie objęcia akcji spółka zobowiązuje się wyemitować akcje na rzecz subskrybenta, a subskrybent zobowiązuje się do wniesienia wkładu (art. 300103 § 1). Umowa taka będzie zawierana w trybie ofertowym (art. 300103 § 2) i będzie umową dwustronnie zobowiązującą, tj. obejmującą zobowiązanie spółki do wyemitowania (ustanowienia) akcji na rzecz drugiej strony oraz zobowiązania subskrybenta do wniesienia wkładu do spółki (art. 300103 § 1). Ustawowe prawo poboru, tj. prawo pierwszeństwa objęcia nowo ustanawianych akcji, zostało uregulowane w projekcie na wzór modelu przyjętego w spółce akcyjnej. Prawo to będzie przysługiwać akcjonariuszom, których określa się na dzień podjęcia uchwały o ustanowieniu nowych akcji, z zachowaniem proporcji odpowiadającej dotychczasowemu stanowi posiadania akcji danej spółki (art. 300104 § 1). Prawo poboru będzie wykonywane w drodze składania zapisów w terminie wyznaczonym przez spółkę, na odpowiednim formularzu. Akcjonariusze będą mogli również składać zapisy dodatkowe, które będą wykonane pod warunkiem nieskorzystania z prawa poboru przez pozostałych uprawnionych (art. 300104 § 4 i 5). Prawo poboru będzie mogło być wyłączone lub ograniczone jedynie w interesie spółki i jedynie w drodze uchwały zgromadzenia akcjonariuszy podjętej kwalifikowaną większością czterech piątych głosów (semiimperatywna norma z art. 300104 § 2).
Kacper Skowron – Asystent
Kancelaria CSW Więckowska i Partnerzy Radcy Prawni