Dnia 9 marca 2017 roku Sejm uchwalił ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności. Nowelizuje ona m. in. Kodeks cywilny w zakresie odpowiedzialności solidarnej inwestora w procesie budowlanym, wprowadzając bardziej przejrzyste regulacje, co ma doprowadzić do wzmocnienia gwarancji i praw wierzycieli oraz ułatwić im dochodzenie roszczeń z tego tytułu. Zdaniem ekspertów modyfikacje te mają także zwiększyć pewność sytuacji prawnej uczestników procesu budowlanego oraz bezpieczeństwo obrotu, a także zachęcić inwestorów do większej staranności w wyborze kontrahentów.
Nowelizacja wprowadza nowe zasady odpowiedzialności solidarnej inwestora i wykonawcy za wynagrodzenie podwykonawców, określone w przepisie art. 6471 Kodeksu cywilnego, w tym uproszczenie procedur zgłaszania podwykonawców. Ponadto, nowelizacja zakłada odpowiedzialność inwestora za roboty, które zostały faktycznie wykonane, a ich zakres został wcześniej szczegółowo określony. Wprowadza się też kwotowe ograniczenie tej odpowiedzialności oraz doprecyzowanie zasad zgłaszania sprzeciwu inwestora wobec powierzenia części robót podwykonawcy. Poniżej omówienie tychże zmian.
Nowe brzmienie art. 6471 Kodeksu cywilnego
„Art. 6471. § 1. Inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót, chyba że w ciągu trzydziestu dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia inwestor złożył podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę.
§ 2. Zgłoszenie, o którym mowa w § 1, nie jest wymagane, jeżeli inwestor i wykonawca określili w umowie, zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności, szczegółowy przedmiot robót budowlanych wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę.
§ 3. Inwestor ponosi odpowiedzialność za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia w wysokości ustalonej w umowie między podwykonawcą a wykonawcą, chyba że ta wysokość przekracza wysokość wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio ze zgłoszenia albo z umowy, o których mowa w § 1 albo 2. W takim przypadku odpowiedzialność inwestora za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia jest ograniczona do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio ze zgłoszenia albo z umowy, o których mowa w § 1 albo 2.
§ 4. Zgłoszenie oraz sprzeciw, o których mowa w § 1, wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
§ 5. Przepisy § 1–4 stosuje się odpowiednio do solidarnej odpowiedzialności inwestora, wykonawcy i podwykonawcy, który zawarł umowę z dalszym podwykonawcą, za zapłatę wynagrodzenia dalszemu podwykonawcy.
§ 6. Postanowienia umowne sprzeczne z treścią § 1–5 są nieważne.”
Uproszczona notyfikacja podwykonawców
Nowelizacja przewiduje ograniczenie obowiązku uzyskiwania przez wykonawcę zgody inwestora na wykonywanie robót budowlanych za pomocą podmiotów trzecich, tj. podwykonawców. Wykonawca, co do zasady, będzie więc mógł wykonywać roboty budowlane przy pomocy podwykonawców bez każdorazowej zgody inwestora.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 6471 § 1 solidarna odpowiedzialność inwestora będzie powstawała wówczas, gdy podwykonawca zostanie zgłoszony inwestorowi wraz z określeniem szczegółowego przedmiotu wykonywanych przez niego robót. Zgłoszenie to wymagać będzie formy pisemnej pod rygorem nieważności. W przypadku dokonania takiego zgłoszenia będzie obowiązywało domniemanie zgody inwestora na wykonywanie określonych robót za pomocą tego podwykonawcy. Warto dodać, że zgłoszenia będzie mógł dokonać zarówno wykonawca, jak i podwykonawca.
Istotną zmianę stanowi tutaj umożliwienie dokonywania zgłoszenia bez konieczności przedstawiania inwestorowi umowy o podwykonawstwo lub jej projektu. Dotąd, aby zgłosić podwykonawcę, trzeba było bowiem przedstawić inwestorowi umowę z podwykonawcą lub jej projekt wraz z dokumentacją projektową.
Zgodnie z § 2 znowelizowanego przepisu możliwe będzie też określenie zakresu rzeczowego robót budowlanych wykonywanych przez konkretnego podwykonawcę już w samej umowie głównej, tj. inwestor i wykonawca już na etapie zawierania umowy będą mogli ustalić zakresy rzeczowe robót danych podwykonawców i pominąć tym samym całą procedurę ich notyfikowania. Zawarcie takiej umowy będzie równoznaczne ze zgodą inwestora, a jej podstawowym skutkiem – zaktualizowanie się solidarnej odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia na rzecz tego podwykonawcy.
Co bardzo istotne, zakres odpowiedzialności inwestora ograniczony będzie do szczegółowego przedmiotu robót wskazanego w doręczonym mu zgłoszeniu lub w umowie zawartej z wykonawcą.
W założeniu ustawodawcy uproszczenie to ma znacznie przyspieszyć proces budowlany, gdyż często to właśnie kontraktowanie z podwykonawcami opóźnia rozpoczęcie robót. Jednakże dopiero praktyka pokaże, czy nowe rozwiązanie dostatecznie chroni interesy wszystkich stron.
Sprzeciw inwestora
Wskazane powyżej domniemanie zgody inwestora przestanie obowiązywać na skutek sprzeciwu, który będzie on mógł złożyć w nowym, wydłużonym terminie 30 dni od dnia doręczenia mu notyfikacji, przy czym sprzeciw ten będzie musiał zostać zgłoszony zarówno wykonawcy, jak i podwykonawcy w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Brak sprzeciwu będzie natomiast stanowić przesłankę powstania opisanej wyżej solidarnej odpowiedzialności, tj. bierność inwestora po zgłoszeniu podmiotów trzecich oznaczać będzie jego zgodę na ich udział w procesie budowlanym i tym samym odpowiedzialność za ich wynagrodzenie.
Dodatkowo, warto zwrócić uwagę, że w nowelizacji wprowadzono jednolite pojęcie sprzeciwu, rezygnując z dotychczasowego rozróżnienia na sprzeciw i zastrzeżenia inwestora, które to rozróżnienie dotychczas prowadziło do rozbieżności interpretacyjnych dotyczących skutków prawnych tych instrumentów.
Ograniczenie kwotowe odpowiedzialności
Art. 6471 § 3 in fine wprowadza natomiast ograniczenie wysokości wynagrodzenia należnego podwykonawcy objętego odpowiedzialnością solidarną inwestora. Przyjęto zasadę, że górną granicą tej odpowiedzialności, którą inwestor będzie zobowiązany ponieść, będzie wysokość wynagrodzenia wykonawcy za dany zakres robót, wynikająca odpowiednio ze zgłoszenia albo z umowy. Inwestor będzie więc wolny od odpowiedzialności ponad tę kwotę.
Odpowiedzialność za wynagrodzenie dalszych podwykonawców
Zgodnie z § 5 tegoż przepisu, opisane wyżej regulacje będą miały odpowiednie zastosowanie do ochrony roszczeń dalszych podwykonawców względem inwestora, wykonawcy i podwykonawcy.
Podsumowanie
Potrzeba zmian w zakresie przepisów regulujących odpowiedzialność solidarną inwestora i wykonawcy wynika z faktu, iż w obecnym brzmieniu przepisy te doktryna uznaje za niejednoznaczne i kontrowersyjne, co prowadzi do powstawania rozbieżności w orzecznictwie. Największa krytyka spada na nie ze względu na zbyt szeroką odpowiedzialność inwestora i brak przejrzystości w procedurze zgłaszania mu udziału podwykonawców w procesie budowlanym, w wyniku czego często dochodzi do obciążenia go odpowiedzialnością za wynagrodzenie podwykonawców, bez względu na to czy wiedział on o zakresie robót przekazanych im do wykonywania przez wykonawcę. Zmiany mają wprowadzić nowe, klarowne zasady i raz na zawsze rozstrzygnąć wątpliwości interpretacyjne.
Zmiany dotyczące solidarnej odpowiedzialności inwestora i wykonawcy mają wejść życie dnia 1 czerwca 2017 roku.
Aktualnie uchwalona przez Sejm ustawa trafiła do Senatu.
Marcin Wika – Radca Prawny
Kancelaria CSW Więckowska i Partnerzy Radcy Prawni