Sytuacja prawna pasierba w kontekście dziedziczenia diametralnie zmieniła się w 2009 roku. Do dnia 28 czerwca 2009 roku pasierb nie był uprawniony do spadku jako spadkobierca ustawowy. Na skutek ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, od dnia 28 czerwca 2009 roku, pasierb pod pewnymi warunkami może dziedziczyć jako spadkobierca ustawowy. Z jednej strony można powiedzieć, że to już ponad sześć lat temu, a jednak z drugiej strony powszechna świadomość prawna dotycząca możliwości dziedziczenia przez pasierba wciąż jest znikoma.
Zacznijmy jednak od odpowiedzi na pytanie kim tak właściwie jest pasierb. Otóż najprościej rzecz ujmując, pasierb jest dzieckiem małżonka, z którym współmałżonka nie wiąże inny stosunek prawny, w szczególności taki jak przysposobienie czy uznanie ojcostwa.
Zgodnie z art. 934(1) kodeksu cywilnego, w braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Należy przez to rozumieć, że pasierb będzie dziedziczył tylko i wyłączenie wtedy gdy spełnione zostaną łącznie następujące dwa warunki:
- spadkodawca zmarł nie pozostawiając spadkobierców w postaci małżonka zstępnych (czyli dzieci, wnuków, prawnuków itd.), rodziców, rodzeństwa oraz dziadków i ich zstępnych (czyli pradziadków, prapradziadków itd.),
- nie żyje oboje rodziców biologicznych pasierba.
Pasierb nie będzie spadkobiercą jeśli jego rodzic (małżonek spadkodawcy) spadek odrzucił lub z innej przyczyny nie może być spadkobiercą. Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z doktryną jedyną podstawą jest dziedziczenia przez pasierba jest śmierć obojga rodziców biologicznych pasierba a nie traktowanie jak zmarłego na potrzeby postępowania spadkowego.
Pasierbowie nigdy nie dziedziczą w zbiegu z innymi spadkobiercami ustawowymi. Udziały spadkowe pasierbów są równe. Nie ma przy tym znaczenia czy chodzi o pasierbów z ostatniego małżeństwa spadkodawcy, czy też z wcześniejszych jego małżeństw, a więc czy pasierbami są dzieci ostatniego małżonka spadkodawcy, czy też wcześniejszych jego małżonków. Tym samym mogą dziedziczyć po spadkodawcy obok siebie dzieci wszystkich współmałżonków spadkodawcy, jeżeli spełnione są przesłanki określone 2 warunki z art. 934(1) kodeksu cywilnego, które opisywane były powyżej.
Należy także wskazać, że jeśli rodzic biologiczny pasierba żył w momencie otwarcia spadku po ojczymie (macosze), a nie ma innych spadkobierców ustawowych, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (lub Skarbowi Państwa jeśli miejsca tego nie można ustalić lub było położone za granicą).
Na koniec warto dodać, że zgodnie z prawem, do spraw spadkowych stosuje się co do zasady prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że do dziedziczenia ustawowego po spadkodawcy, który zmarł przed 28.6.2009 r., stosować należy przepisy dotychczasowe, jeżeli natomiast spadkodawca zmarł w dniu 28.6.2009 r. lub później, powinny być stosowane przepisy nowe.
Reasumując, zarówno małżonek spadkodawcy, jak i jego krewni powołani z ustawy uprawnieni są do dziedziczenia przed pasierbem. Dodatkowo, powołanie pasierba do dziedziczenia będzie miało miejsce tylko i wyłącznie wtedy, gdy nie ma on rodziców biologicznych w momentem śmierci spadkodawcy. Zatem jeżeli chociażby jeden z biologicznych rodziców spadkodawcy żyłby w momencie śmierci spadkodawcy, to wyłączone jest dziedziczenie ustawowe przez pasierba.
Marcin Wika – Radca Prawny
Kancelaria CSW Więckowska i Partnerzy Radcy Prawni